Rak szyjki macicy jest jednym z nielicznych nowotworów, które można wykryć na etapie przedinwazyjnym. Dzięki wczesnej diagnozie – możliwość tę daje cytologia i kolposkopia – choroba jest całkowicie wyleczalna.

Co to jest cytologia?

Badanie cytologiczne rozpoczęte w latach 40. XX wieku przez onkologa J. Papanicolau to badanie komórek z tarczy oraz kanału szyjki macicy. Po założeniu wziernika pochwowego i uwidocznieniu szyjki macicy, szczoteczką pobierany jest wymaz, w którym są złuszczone komórki. Utrwalanie do oceny może być na szkiełku lub cytologii płynnej (LBC).

Rozmazy pobrane z szyjki macicy podczas badania cytologicznego zawierają dużą liczbę komórek pochodzenia nabłonkowego i pozanabłonkowego. Komórki nabłonkowe mogą pochodzić z nabłonka wielowarstwowego płaskiego tarczy części pochwowej, nabłonka walcowatego kanału szyjki macicy (komórki endocerwikalne). Pobrany materiał przekazywany jest do oceny mikroskopowej. Cytolog lub patomorfolog ocenia prawidłowość komórek nabłonkowych.

Obecnie poleca się cytologię płynną (LBC) w badaniach przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy, z następujących powodów:

• Zmniejszenia ryzyka uszkodzenia komórek.
• Usunięcia z pobranego materiału niepożądanych elementów, tj.: śluzu, czerwonych i białych krwinek oraz bakterii, które utrudniają dalszą ocenę mikroskopową.
• Zdecydowanie lepszej jakości uzyskanego preparatu, co zwiększa skuteczność i wiarygodność badania.
• Ograniczenie liczby wyników nieczytelnych oraz fałszywie negatywnych.
• Dwukrotnie większej wykrywalności zmian w stosunku do cytologii na szkiełku.
• Możliwości wykonania dodatkowych badań genetycznych z jednego wymazu.

Ponieważ u 99 proc. pacjentek chorych na raka szyjki macicy wykrywany jest wirus HPV – Human Papilloma Virus (wirus brodawczaka ludzkiego), to zaleca się wykonywanie cytologii łącznie z badaniem w kierunku diagnostyki zakażeń wirusem HPV (DNA HPV).

Cytologia pozwala wykryć nieprawidłowości sugerujące stan przednowotworowy lub nowotworowy szyjki macicy, w czasie, gdy nie ma żadnych objawów. Nieprawidłowy wynik nie jest jednoznaczny z rozpoznaniem raka.

Dawniej stosowana ocena wyniku badania cytologicznego w klasyfikacji Papanicolau została zastąpiona wynikiem według systemu Bethesdy.

Jest on w formie opisowej: jak wyglądają komórki nabłonkowe, czy mają one cechy patologiczne, jeśli tak, to jakiego typu, czy są bakterie lub grzyby.Opisuje się elementy i cechy regeneracji. Na koniec pojawia się dopisek, jakiej grupie według Papanicolau wynik badania odpowiada.

Trzeba pamiętać, że opisywany odczyn zapalny nie zawsze wymaga leczenia. Odczyn zapalny dzieje się wewnątrzkomórkowo i w rozumieniu cytologicznym to nie zawsze jest czynna infekcja. Jeżeli pacjentka ma objawy lub cechy infekcji, konieczne jest leczenie.

Jak się przygotować do badania cytologicznego?

• Na badanie nie należy zgłaszać się w czasie miesiączki.
• Na pobranie cytologii najlepiej zgłosić się nie wcześniej niż 4 dni po ostatnim dniu miesiączki i nie później niż 4 dni przed rozpoczęciem miesiączki.
• Co najmniej 4 dni przed pobraniem wymazu cytologicznego nie należy stosować żadnych leków dopochwowych.
• Od ostatniego badania ginekologicznego lub USG przezpochwowego powinien upłynąć co najmniej 1 dzień.

Jak często wykonywać cytologię?

Obecnie zaleca się wykonanie pierwszego badania cytologicznego u kobiet w wieku 21 lat, niezależnie od wieku rozpoczęcia współżycia seksualnego.

Dla kobiet w wieku pomiędzy 21 a 29 rokiem życia badanie cytologiczne oparte na konwencjonalnym rozmazie lub cytologii płynnej zalecane jest co 2 lata.

Kobiety w wieku od 30 lat, u których 3 kolejne cytologie nie wykazały zmian czy komórek nowotworowych, mogą być badane co 3 lata.

20 proc. pacjentek z prawidłowym wynikiem cytologii może mieć jednak patologiczne zmiany w szyjce macicy o charakterze stanów przedrakowych lub raka. Kolposkopia jest najczulszą metodą (bardziej czułą niż popularne testy wirusologiczne) wykrywania subklinicznej infekcji wirusem HPV, który jest dzisiaj uznawany za główny czynnik rozwoju raka szyjki macicy.

Kolposkopia

Kolposkopia została wprowadzona do kliniki chorób kobiecych w Niemczech już w 1925 r. jako metoda ułatwiająca rozpoznawanie chorób szyjki macicy, pochwy i sromu. Najczęściej jest wykorzystywana do wczesnego wykrywania stanów przedrakowych i raka szyjki macicy.

Badanie polega na obserwacji szyjki macicy uwidocznionej we wzierniku pochwowym pod powiększeniem mikroskopowym 5–50 razy. Pozwala to na dokumentację fotograficzną i archiwizację oglądanych zmian

Zastosowanie kolposkopii:

• w diagnostyce ektopii endometrialnej (endometrioza szyjki macicy),
• ektopii doczesnowej – wywinięcie zmienionej ciążowo śluzówki z jamy macicy do zewnętrznej części kanału szyjki macicy,
• uwidocznienie zmian przednowotworowych i nowotworowych na szyjce macicy,
• ocena nadżerek i pseudonadżerek szyjki macicy.

W badaniu kolposkopowym stosuje się próbę octową i jodową, celem lepszego uwidocznienia zmian.

Jeśli jest nieprawidłowy wynik cytologii i kolposkopii, można wykonać dodatkowo testy na HPV. Rozpoznano już ok 100 serotypów wirusa HPV, są wśród nich nisko-, średnio- i wysokoonkogenne.

Wirusy wysokoonkogenne powodują ryzyko powstania przemiany przednowotworowej i nowotworowej. Przy niskoonkogennych pojawienie się nowotworu jest bardzo mało prawdopodobne.

Infekcja wirusem HPV, a zwłaszcza jego wysokoonkogennymi typami 16 i 18, jest głównym czynnikiem mogącym doprowadzić do rozwoju raka szyjki macicy. Jednak tylko ok. 1 proc. wszystkich zakażeń wirusem HPV doprowadza do rozwoju tego schorzenia.

Zdecydowana większość przypadków infekcji wirusem HPV ze wszystkich grup ulega samoistnemu wyleczeniu w czasie 12–24 miesięcy. Zakażenie to może również ustąpić samoistnie w dalszych etapach jego ewolucji.