dr n. med. Jolanta Zięba Dieta ketogeniczna (KD) jest wysokotłuszczową, niskowęglowodanową dietą, która uznawana jest za skuteczną dietoterapię lub wsparcie leczenia wielu schorzeń. Ogromna jej popularność wynika częściowo z badań łączących stosowanie diety z imponującą utratą masy ciała, obniżeniem poziomu glukozy i insuliny oraz zmniejszeniem częstotliwości napadów padaczkowych. W ostatnich latach wzrosło również zainteresowanie stosowaniem diety ketogenicznej w celu radzenia sobie z niektórymi stanami zdrowia u dzieci i nastolatków – w tym z padaczką, chorobami nowotworowymi, ale również otyłością, cukrzycą typu I i II czy autyzmem.
Od lat 20. XX wieku dieta ketogeniczna stosowana jest w leczeniu dzieci i młodzieży z padaczką lekooporną. W randomizowanym kontrolowanym badaniu analizującym 103 dzieci w różnym wieku, z napadami padaczkowymi i zespołami padaczkowymi, u 38 proc. dzieci leczonych KD po 3 miesiącach odnotowano ponad 50-procentowe zmniejszenie napadów w porównaniu z 6-procentowym przy zastosowaniu heterogennych terapii przeciwdrgawkowych. W kilku badaniach u dzieci z tym schorzeniem, po zastosowaniu diety ketogenicznej, zaobserwowano zmniejszenie częstości napadów o ponad 50 proc., co uważa się za istotne klinicznie. Istnieje wiele synergistycznych mechanizmów tłumaczących, w jaki sposób KD jest skuteczna w kontrolowaniu napadów. Dr Rho i jego zespół badawczy z Calgary (Kanada) opublikowali obecnie ponad 115 artykułów medycznych (niektóre podstawowe badania laboratoryjne na modelach zwierzęcych, a także badania kliniczne) dotyczących mechanizmów działania stanu ketozy w zapobieganiu napadom padaczkowym jak również w innych zaburzeniach rozwojowych u dzieci.
Ketony dostarczają mózgowi paliwa alternatywnego. Dieta ketogeniczna może pomóc chronić mózg, poprawiając funkcjonowanie komórek oraz przywracając homeostazę (równowagę). Dieta pomaga w zmniejszeniu stanu zapalnego, który stanowi czynnik ryzyka napadów drgawkowych i innych chorób przewlekłych oraz wpływa na mikrobiom. Zaburzenia homeostazy mikrobioty jelitowej, jak udowodniono, stanowią istotny czynnik m.in właśnie w występowaniu napadów padaczkowych czy autyzmu u dzieci. Wykazano, że stosowanie diety u dzieci z padaczką lekooporną jest bezpieczne i skuteczne. Program diety często sie rozpoczyna w szpitalu pod opieką specjalistów i trwa przez pierwsze 1–2 tygodnie. Dziecko i rodzice są dokładnie edukowani na temat diety i otrzymują niezbędną pomoc w kwestii wprowadzenia jej w codzienność.
Dieta ketogeniczna jest również stosowana w połączeniu z tradycyjną chemioterapią/radioterapią w leczeniu niektórych rodzajów nowotworów, szczególnie nowotworów mózgu u dorosłych i dzieci. Tłumaczy się to kilkoma mechanizmami działania, m.in.: ograniczeniem dostępu komórek nowotworowych do glukozy, ich podstawowego źródła energetycznego, przy zwiększonym stężeniu ketonów we krwi (głównie β-hydroksymaślan – βHB – które mają wpływ na hamowanie wzrostu komórek nowotworowych). KD ma działanie przeciwangiogenne, przeciwinwazyjne, przeciwzapalne i proapoptotyczne. Ponadto stan ketozy wpływa pozytywnie na skuteczność radio- i chemioterapii.
Dieta ketogeniczna może być skuteczną terapią dla dzieci i młodzieży z cukrzycą typu II. Podczas stosowania diety poziom cukru we krwi może spaść do normalnego, zdrowego zakresu, czasami nawet do punktu, w którym stosowanie leków przeciwcukrzycowych może nie być dłużej potrzebne. W badaniu dotyczącym wpływu diety ketogenicznej na leczenie nastolatków z cukrzycą typu II, dieta spowodowała znaczny spadek HbA1c – z 73 do 57 mmol/mol, podczas gdy średnie dzienne wartości stężenia glukozy we krwi spadły z 8,9 do 5,5 mmol/l. Badani również stracili na wadze, a ich BMI spadło średnio z 44 do 39.
Wiele badań wykazało, że dieta ketogeniczna prowadzi do większej utraty masy ciała u nastolatków z nadwagą niż diety niskotłuszczowe lub niskokaloryczne.
W ostatnich latach w literaturze medycznej pojawiły się obiecujące doniesienia i wstępne badania kliniczne, w których szczegółowo opisano znaczącą poprawę u dzieci, które zostały wprowadzone na dietę ketogeniczną z powodu autyzmu. Raport z 2013 r. w „Journal of Child Neurology” opisał przypadek dziewczynki, która chorowała na ciężki autyzm od 4. roku życia, u której napady padaczkowe wystąpiły w okresie dojrzewania. Została umieszczona na bezmlecznej, bezglutenowej diecie ketogenicznej w celu kontroli napadów. W ciągu kilku lat na tej diecie nie tylko była wolna od napadów, ale jej zachowanie i IQ poprawiły się tak bardzo, że została uznana za „nieautystyczną”.
W raporcie z 2017 r. opisanym w czasopiśmie „Metabolic Brain Disease” 45 dzieci w Egipcie z rozpoznanym zaburzeniem ze spektrum autyzmu zostało losowo przydzielonych do przestrzegania jednej z trzech diet (dieta ketogeniczna, dieta bezglutenowa i bez kazeiny – GFCF oraz standardowa dieta jako kontrola) przez sześć miesięcy. Dzieci zarówno na diecie ketogenicznej, jak i na diecie GFCF, wykazały znaczną poprawę podstawowych cech zaburzenia ze spektrum autyzmu, ale te na diecie ketogenicznej miały największą poprawę w funkcjonowaniu społecznym i poznawczym.
W raporcie z kwietnia 2018 r. W czasopiśmie „Metabolic Brain Disease” opisano przypadek sześcioletniego chłopca z autyzmem i ADHD w Polsce. W ciągu miesiąca od rozpoczęcia stosowania diety ketogenicznej redukcji uległa nadpobudliwoś
, nastąpiła poprawa w uzyskaniu koncentracji uwagi, umiejętności komunikacyjnych, strachu, lęku i reakcji emocjonalnych oraz zdolności przystosowania się do zmian.
Autorzy badań podkreślają, że dieta ketogeniczna plus olej MCT stanowią potencjalną dietoterapię w leczeniu dzieci z problemami neurologicznymi, rozwojowymi oraz behawioralnymi, ale wymaga dalszych badań długoterminowych.
Ze względu na restrykcyjny charakter diety ketogenicznej, a także jej potencjalny wpływ na kulturę żywności (głównie doświadczenia kulturowe dziecka podczas jedzenia z rówieśnikami i rodziną), stosuje się ją u dzieci głównie przez okres trwania terapii, a następnie wraca się do klasycznego zdrowego stylu odżywiania. Badania sugerują, że pomimo iż dieta ketogeniczna jest bardzo skuteczna w zmniejszaniu masy ciała u nastolatków (a wskaźnik otyłości u dzieci jest coraz wyższy), to jeżeli nie występują inne choroby wymagające jej stosowania, warto w dłuższej perspektywie sięgnąć po inne wzorce odżywiania – oparte na pełnych produktach spożywczych – ale zachować ostrożność z węglowodanami. W podsumowaniu warto wspomnieć, że dieta dzieci musi by
bogata w zdrowe tłuszcze (zawierające niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe), wymagane do przyswajania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K); odpowiednią podaż białka stanowiącego podstawowy budulec oraz węglowodany o wysokiej zawartości składników odżywczych zawarte w pełnotłustym nabiale, orzechach, nasionach, jagodach i oczywiście, a nawet przede wszystkim – warzywach! Te bogate w błonnik, witaminy, minerały, pierwiastki śladowe oraz przeciwutleniacze źródła węglowodanów wystarczą, aby pokryć zapotrzebowanie dzieci w węglowodany.
Przed rozpoczęciem stosowania diety ketogenicznej u dzieci należy skonsultować się ze specjalistą w celu ustalenia potrzeb żywieniowych dziecka i ustalenia planu posiłków.
Konsultacje online:
Jolanta Zięba
608 779 420